شهادت و هویت

ایثار در بین مردم به‌ویژه در کشورمان که فرهنگ غنی‌ و عزیزی را با خود به یادگار دارد شاید در نظر برخی افراد تنها به مقوله دفاع مقدس مربوط شود زیرا هر زمان حرفی و سخنی از مقاومت هشت‌ساله مردم در مقابل دنیایی از دشمن به میان می‌آید ممکن نیست سخنی از ایثار در لابه‌لای این سخنان وجود نداشته باشد که البته داری اهمیت و ارزش‌گذاری انسانی است . بازشناسی و واکاوی مؤلفه‌های فرهنگ ایثار و شهادت ازاین‌جهت اهمیت دارد که دریابیم به نیاز امروز نسل جوان و ذائقه‌های مختلف این نسل که با پیشرفت‌های حجیم و عظیمی مواجه هستند چگونه پاسخ بدهیم. بنا براین برای ساری و جاری ساختن و همچنین دستیابی به هدف نهایی یعنی نهادینه کردن فرهنگ شهادت در بین سنین مختلف جامعه ، باید راهکارهای لازم تدوین و اجرا شود. فرهنگ شهادت آن‌چنان گسترده است که می‌تواند حتی در اصلاح برخی رویه‌های ناصواب جامعه هم اثرگذار باشد، شهادت یکی از حقایق قرآنی و مهم‌ترین نمونه ایثار اجتماعی است و عظمت والای شهادت همواره تجلی‌بخش امت‌ها بوده و اگر خون شهیدان نبود که شجره‌ی طیبه‌ی رسالت را سیراب نماید نه از اسلام خبري بود و نه از مکتب توحید بخش الهی اثري؛ و با این اثرگذاری عمیق هویتی ماندگار برای خودش دست‌وپا کرده است .

شهادت اصطلاحي است اسلامي که عمري به درازاي عمر بشر دارد و کم‌وبیش در همه جوامع و به اشکال مختلف تجلی‌یافته است، زيرا بشر هميشه و در همه حال به وجود افرادي نياز داشته است تا در شرايط سخت و دشوار زندگي و نيز در شب‌های طولاني و بلند ستم يار و مددکار وي باشند. شهادت بالاترین درجه ایثار اجتماعی است که اختصاص به مکتب يا دين خاصي ندارد. در دايره المعارف Modern Islamic word واژه شهيد در لغت به معناي گواه آمده است ، در فرهنگ علوم سیاسی شهادت (Martyrdom) به معنای کشته شدن درراه عقیده است . فرهنگ شهادت‌طلبی از بهترين و قوی‌ترین مکانيزم‌ها و پدیدآورنده هویت است. فرهنگ ايثار و شهادت فرهنگي است که بدون خودخواهي و خودمحوری با آزاداندیشی و رسوخ در اعماق قلب همراه است و شناخت فرهنگ ایثار با تأسی از وجه ملموس آن یعنی شهادت می‌تواند جلوه ملموس و بارزي از هويت اسلامي ، ديني و انساني در جامعه امروز باشد. شهادت برآیند فرهنگ تعامل خواه و حامی الگوهاي چندلایه‌ای از هویت‌ است که به هر شخصي امکان آن را می‌دهد تا به‌عنوان يک انسان يا شهروند، آزادانه راه خویش را برگزيند. اصولاً ايثار و از خود گذشتن و وجود آن غلبه امري ديگر بر ذهن و ادراک آدمي نیست بلکه با توجه به ابعاد احساسي وجود انسان و مبتني بر وحدانيت و خداپرستي با شهادت ، انتخابي آگاهانه و هدفمند به هویت می‌رسد .

ازلحاظ رواني، حس تداوم بازمان و نياز هويتي شخص علی‌رغم دگرگونی‌های محيطي و رشد فردي، ماهيت ثابت خود را از دست می‌دهد درواقع، هويت داشتن يک ملت هم از وجهي به نام شهادت استخراج می‌گردد  و تا زمانی که جریان‌هایی در تاریخ حضور دارند تا هویت‌های بیگانه را بر انسان‌ها تحمیل کنند، عناصر هويت بخشي چون شهادت اين روند را تعديل کرده، تداوم هويت معنادار را امکان‌پذیر می‌سازند و اين به مفهوم کارکرد تداوم سازي شهادت است که برای انسان‌ها سازنده هویت است.

شهادت‌طلبی رفتاري است که در جامعه اتفاق میافتد شهادت‌طلبی باانگیزه‌ها و شخصیت و رفتار کنشگران در جامعه مرتبط است.. باوجود ارزش‌های یکسان و مشترك در یک فرهنگ گاهی شهادت‌طلبی انگیزه‌های متفاوتی دارد؛ بنابراین شهادت‌طلبی به انگیزه‌های فردي و شخصیت افراد مرتبط است و می‌تواند به ایثار اجتماعی تعبیر شود فرهنگ ایثارگری و شهادت تضمین‌کننده بقاي یک کشور است. کشوري که در آن مفاهیم ایثار و شهادت در اوج خود است هیچ احتیاجی به سلاح‌های مدرن نظامی ندارد. ولی رواج و گسترش بی‌هویتی و ازخودبیگانگی در  جامعه و القاء حس ناامیدی از فرهنگ و کمرنگ شدن ارزش‌ها از نوع ایثار و شهادت هویت آن جامعه را خدشه‌دار می‌کند وواضح است که دور شدن از ارزش‌های ایثارگری و شهادت در نهایت به بی هویتی منجر میگردد. شایسته است جهت بهره‌گیری بيشتر از فرهنگ شهادت در شکل‌دهی به هويتمندی، موارد ذیل عملی گردد:

• تبیین و تشریح فرهنگ شهادت، به نحو شايسته و مطلوب
• انتشار زندگی‌نامه و آثار شهدا در سطح گسترده در جامعه
• توجه جدی به وصیت‌نامه‌های شهدا
• درج موضوعات ایثارگری در کتب درسي
• انعکاس شايسته و مطلوب فرهنگ شهادت از صداوسیما
• عنایت ویژه به زندگی‌نامه و آثار شهداي دانش‌آموز و نوجوان
• ترويج شايسته فرهنگ ايثار و شهادت در رسانه‌ها (روزنامه‌ها و مجلات)
• اشاعه و گسترش فرهنگ شهادت با بهره گرفتن از مسابقات متفاوت
• تقويت و تثبيت هويت ملي- اسلامي با بهره‌گیری فرهنگي از مزارهاي شهدا
• توجه برنامه ريزان درسي به ارزش‌های شهادت
• برگزاري سمينارها، همایش‌ها، شب‌شعر و ... در خصوص شهادت
• احياي مديريت کار آرا و برنامه‌ریز در نظام ايثارگري
• ايجاد نظام فرهنگي و ارزشي منطبق با هویت ايراني و اسلامي
• ترويج جامعه‌شناسی شهادت و تحقّق چشم‌انداز فرهنگ ايثارگري
• آشنا سازي مخاطبين با مباحث فرهنگي ايثار و شهادت و تأثیر آن در هویت
• افزايش و تقويت روحيه فراگيران در خصوص فرهنگ ايثار و شهادت
• رشد اخلاقيات در جامعه و تقويت روحيه شناخت خود
• برخاستن مفهوم شهادت از درون خانواده با رفتار عملي مادر و پدر
• واقع‌نمایی از حقيقت ايثار و شهادت در رسانه‌ها
• ترويج ارزش‌های اخلاقي و معنوي بين جوانان و نوجوانان
• ترويج و تعالي فرهنگ ايثار و شهادت
• تقويت شاخصه‌های ايثار و شهادت
• ترويج اندیشه‌های ديني و انسانی

 دکتر سید کامبیز لطیف عقیلی