عاقبت دریاچه ارومیه در انتظار خزر/ انتقال آب از دریای خزر کارشناسی شده نیست

طرح انتقال آب خزر به زعم کارشناسان کارشناسی نبوده و بحران‌های زیست محیطی، اجتماعی و ... از تبعات اجرای این طرح است که نباید از سوی دولت نادیده گرفته شود.

به گزارش گلستان فردای ایران (گلستان فردا)ی ایران (گلستان فردای ایران (گلستان فردا)) ؛ طرح انتقال آب دریای خزر به کویر مرکزی و اتصال آن به خلیج فارس و دریای عمان حدود ۲۵ سال پیش مطرح اما خیلی زود به فراموشی سپرده شد؛ در دولت دهم  یکبار دیگر این طرح در مقیاس کوچک‌تر (انتقال آب خزر به استان سمنان) در دستور کار قرار گرفت.

در دولت دهم قرار بود در فاز نخست، آب دریای خزر را از طریق ساری به سمنان رسانده و آن‌جا به مناطق مرکزی ببرند و در فازهای بعدی طرح را به خلیج گرگان گسترش داده و از آن‌جا آب خزر به استان‌های خراسان (شمالی، جنوبی و رضوی) منتقل شود.

هرچند دولت دهم پیمانکار این پروژه را هم انتخاب کرده بود و رئیس جمهور وقت به همراه تعدادی از وزرای کابینه با آوردن بیل مکانیکی و بولدوزر در ساحل خزر، اجرای این طرح را کلید زدند اما مخالفت کارشناسان سبب شد این طرح در حد چند متر بیل انداختن در نقطه‌ای از خزر متوقف بماند.

مخالفت با اجرای طرح بدون پشتوانه علمی

خردادماه امسال پس از آن‌که دوباره زمزمه‌های اجرای این پروژه که ابلاغ اجرای آن در سال ۱۳۹۱ توسط رئیس جمهور وقت به وزارت نیرو داده شد بود، شنیده می‌شد معاون وزیر نیرو اعلام کرد که مطالعات طرح انتقال آب خزر به کویر در مراحل اولیه قرار دارد و همین یک جمله کافی بود برای آن‌که کارشناسان یک‌بار دیگر با صراحت اعلام کنند طرح‌های بزرگ آبی ایران بدون پشتوانه کارشناسی قوی وارد مرحله اجرا می‌شوند.

معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای گلستان درباره انتقال آب خزر به خبرنگار مهر اظهار کرد: انتقال آب از دریا در وزارت نیرو دارای نظام‌نامه و دستورالعمل است و در گام نخست اصلا بحث موافقت یا مخالفت با اجرای آن وجود ندارد.

حسین دهقان افزود: انتقال آب خزر باید دارای طرح جامعی باشد که همه ابعاد موضوع در آن دیده شود؛ در اجرای طرح انتقال باید تأمین نیازهای مبدأ در درازمدت در اولویت قرار گیرد و در نقطه مقصد هم هیچ راهکار و منبعی برای تأمین آب به‌جز انتقال وجود نداشته باشد.

وی ادامه داد: انتقال آب خزر به سمنان باید دارای مطالعات جامع باشد در غیر این صورت با اجرای این طرح بدون پشتوانه علمی و کار تحقیقاتی مخالف هستم؛ چرا که دریاچه خزر یک محیط بسته آبی است که به دلیل وسعت زیاد به آن دریا اتلاق می‌شود و بهره‌برداری از آن ملاحظات دیگری را هم می‌طلبد.

سرنوشت دریاچه ارومیه در انتظار خزر

در حالی که دهقان بر انجام مطالعات جامع برای اجرای این طرح تأکید دارد اما یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه منابع طبیعی و علوم کشاورزی گرگان معتقد است انتقال آب خزر از هیچ جنبه‌ای توجیه علمی و کارشناسی ندارد.

عبدالرسول سلمان ماهینی به خبرنگار مهر گفت: به موضوع انتقال آب از دریای خزر از هر جنبه‌ای نگاه کنیم پاسخ منفی است و به نظر می‌رسد بیشتر جنبه‌های اقتصادی برای گروه‌های خاص که نمی‌دانیم چه کسانی هستند مد نظر است و موضوع انتقال اصلا جنبه محیط زیستی و عقلانی ندارد.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: در مورد استفاده از آب دریا توجیه می‌آورند که کشورهای عربی سالانه میزان قابل توجهی از آب دریا را برداشت و تصفیه می‌کنند چرا ما این‌کار را نکنیم؛ باید ببینیم کشورهای عربی این آب را در شرب، صنعت و یا کشاورزی مصرف می‌کنند و برای پسماندهای حاصل از آن چه برنامه‌ای دارند و اساساً این‌که آن‌ها از کدام آب‌ها استفاده می‌کنند آب‌های آزاد یا تقریباً بسته‌ای همچون دریای خزر نکته مهمی است.

وی اضافه کرد: در مورد دریای خزر موضوع پیچیده می‌شود چراکه این دریا تنها متعلق به ایران نیست و پنج کشور در آن سهم دارند و قرارداد همه جانبه‌ای وجود دارد که هیچ کشوری نمی‌تواند مقدار بزرگی از حجم آب دریا را برداشت و برای کشور خودش استفاده کند.

ماهینی تأکید کرد: با برداشت ایران سایر کشورها هم می‌توانند مدعی استفاده از آب خزر باشند و در مدت کوتاهی شاهد خواهیم بود دریای خزر هم به سرنوشت دریاچه ارومیه مبتلا و خشک شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: مسئله بزرگ‌تر که باید مدنظر قرار داد این است که سمنان یک منطقه خشک و نیمه خشک است و در چنین مناطقی اصولاً نباید کشاورزی عمده داشته باشیم چراکه آب به هر میزان هم که شیرین شود املاح دارد که بر اثر تبخیر آب، این املاح باعث شور شدن خاک‌ها و گسترش پدیده بیابان‌زایی می‌شود.

وی متذکر شد: این طرح شاید در کوتاه مدت عده‌ای را خوشحال کند و آبادانی به همراه بیاورد اما در درازمدت مسلماً به ضرر محیط زیست کشور است.

دولت به بحران‌های ناشی از انتقال توجه کند

ماهینی بیشتر از تهدیدهای پیش‌ روی اجرای این طرح سخن گفت نکته‌ای که یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه گلستان آن را به گونه دیگری بیان می‌کند.

عبدالعظیم قانقرمه با بیان این‌که اگر بنده تصمیم‌گیر بودم با انتقال آب خزر به خارج از حوضه آبریز آن مخالفت می‌کردم به خبرنگار مهر اظهار کرد: به اعتقاد من برداشت یک سانت از طراز آب خزر، تهدیدی برای این دریاچه محسوب نمی‌شود مگر آن‌که یکسری مخاطرات زیست محیطی به همراه داشته باشد که آن هم قابل حل است اما این انتقال به طور قطع و یقین بحران‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی به همراه دارد که می‌تواند با یک تحریک دولت را وادار به عقب‌نشینی از اجرای طرح کند.

وی افزود: هم‌اکنون ترکمنستان در حال استفاده از آب خزر در حوضه آبریز آن است و ماهم می‌توانیم از آب آن در حوضه آبریز استفاده کنیم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اگر آب خزر به سمنان منتقل شود و ما به زور آب را وارد آن کنیم هرچند توسعه اقتصادی و اجتماعی را در کوتاه مدت شاهد خواهیم بود اما یک اعتراض از سوی سایر کشورها و یا بحران در استان‌های حوضه آبریز می‌تواند منجر به قطع این انتقال و تعطیلی کارخانه‌ها و توقف طرح‌های توسعه‌ای شود.

هرچند قانقرمه بر توجه دولت به بحران‌های پیش روی این انتقال تأکید دارد اما یک کارشناس حوزه آب در حالی که معتقد است بسیاری از اظهار نظرها در خصوص موضوع انتقال آب کارشناسی نیست و بیشتر مخالفت‌ها احساسی است در عین حال موضوع انتقال آب بین حوضه‌ای را توصیه نمی‌کند.

مطالعات انتقال شفاف‌سازی شود

سیدمحسن حسینی به خبرنگار مهر گفت: چندی پیش همایشی در خصوص انتقال آب خزر در استان مازندران برگزار شد و به جز یک‌نفر مابقی سخنرانان این همایش با موضوع انتقال مخالف بودند که به اعتقاد بنده بیشتر این اظهار نظرها احساسی است و برای همه انتقادات راه حل کارشناسی وجود دارد و تنها هزینه اجرای پروژه است که برای آن پاسخی وجود ندارد.

وی افزود: اگر موضوع انتقال آب خزر به سمنان مطالعات دارد باید این مطالعات خیلی شفاف و ساده توسط متولی که وزارت نیرو است به مردم اطلاع‌رسانی شود.

این کارشناس حوزه آب ادامه داد: اگر دولت به دنبال توسعه است چرا این توسعه در استان‌های حوضه آبریز خزر ( استان‌های گیلان، مازندران، گلستان، خراسان شمالی و بخشی از استان اردبیل) اتفاق نیفتد؛ به اعتقاد من اگر قرار است آبی شیرین شود و یا آب شوری مورد استفاده قرار گیرد این استان‌ها در اولویت قرار دارند.

وی با تأکید بر این‌که استان‌های حوضه آبریز خزر هم، امکان توسعه و استفاده از آب خزر را دارند، بیان کرد: به عنوان یک کارشناس انتقال آب خزر به جنوب البرز را توصیه نمی‌کنم اما معتقدم اگر دولت اصرار بر انجام برداشت آب از خزر دارد بهتر است ابتدا در حوضه آبریز خزر طرح را اجرا کرده و اگر این برداشت تبعات زیست محیطی ایجاد می‌کرد برای آن راهکارهایی پیش‌بینی کرده و اصلاحات انجام دهد و اگر دید اثرات آن زیاد نیست بعد آب خزر ا به سایر استان‌ها منتقل کند چراکه در این شرایط هم دست دولت بازتر است و هم حرف برای گفتن بیشتر.

به زعم کارشناسان این‌گونه طرح‌ها (انتقال آب خزر به سمنان) کارشناسی نیست و دستیابی به سود سرشار در اجرای آن حرف اول را می‌زند و پافشاری برخی پیمانکاران و مشاوران سودجو در کنار تسلیم وزارت نیرو و غفلت سازمان محیط زیست طرح‌هایی را که می‌توانست منجر به توسعه پایدار در کشور شود را منحرف کرده است.

زهرا بهرامی خبرگزاری مهر استان گلستان