ماجرای پساب ید ورودی به تالاب اینچه در استان گلستان به کجا رسید؟

بیش از ۱۰ سال مواد رادیواکتیو فرآوری ید گلستان وارد تالاب اینچه گلستان می شد که با تصمیمات گرفته شده این کابوس روزهای پایانی خود را سپری می کند.

به گزارش گلستان فردای ایران (گلستان فردا)، کابوس سرازیرشدن بیش از ۱۰ ساله خطرناک مواد رادیواکتیو فرآوری ید گلستان به تالاب اینچه روزهای پایانی خود را سپری می کند و قرار است با اجرای برخی طرح ها، مدیریت پساب ید استان با طبیعت سازگارتر ‌شود.

ضرورت بهره‌مندی از ظرفیت‌های معدنی برای توسعه گلستان به آغاز استحصال ید در سال ۸۷ ختم شد، اما تساهل مدیران متولی و بهره‌برداران در سال‌های گذشته زخم عمیقی را با روانه کردن پساب خطرناک آغشته به مواد رادیواکتیو این کارخانه به طبیعت ایجاد کرد.

۱۰ سال است که پساب شرکت‌های فرآوری ید گلستان به سوی تالاب اینچه هدایت می‌شود و در نتیجه آن ظرفیت دریاچه پذیرنده این فاضلاب صنعتی در شمال آق قلا پر شد و در این سال‌ها منابع طبیعی و محیط زیست بار‌ها به مدیران شرکت در مورد پر شدن ظرفیت دریاچه و احتمال شکستگی دیواره‌های آن هشدار دادند تا به فکر راه جایگزین برای مدیریت این پساب باشند.

روند تخلیه پساب به کاسه این دریاچه همچنان ادامه داشت تا این که بالاخره در خرداد امسال حاشیه دیواره شکست و میلیون‌ها لیتر پساب روانه مراتع واقع در حوزه آبریز و پیرامون تالاب شد.

ظرفیت کاسه دریاچه اینچه تحمل حجم بالای پساب هدایت شده از سوی واحد تولید کننده ید را نداشت و این موضوع در سال‌های قبل بار‌ها از طریق دستگاه‌های متولی هشدار داده شده بود.

افزایش قیمت تمام شده برای راهکار‌های جایگزین مدیریت پساب، رغبتی را نزد تولید کننده به وجود نیاورد و این شرکت به کارش ادامه داد تا اینکه در اواسط خرداد امسال بخش‌هایی از دیواره تالاب اینچه شکست و میلیون‌ها لیتر پساب حاوی انواع آلاینده‌های خطرناک و سمی مانند رادیوم و باریوم وارد مراتع شمالی دریاچه شور، تالاب صوفی‌کم و حریم جاده آق قلا - اینچه برون شد.

اگر بر اساس قوانین سازمان محیط زیست و منابع طبیعی، واحد صنعتی عامل این فاجعه جریمه شود مقدار آن چندصد میلیارد ریال خواهد بود، زیرا بر اساس آیین نامه قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور نحوه محاسبه خسارت آلودگی به تالاب‌ها از حاصل ضرب حجم کل خروجی فاضلاب در میزان آلودگی، ضریب ریالی و درجه حساسیت حاصل می‌شود.

با ورود استاندار گلستان به موضوع، شرکت تولید کننده ید اقدامات جدی تری را در دستور کار قرار داد و تلاش‌ها برای جمع آوری این آلودگی را با ترمیم دایک و بدنه شکسته شده دریاچه، استقرار پمپ‌های متعدد برای جمع آوری پساب و بازگرداندن آب خروجی به کاسه دریاچه بیشتر کرد.

کارشناسان معتقدند یکی از آسیب‌های مهم تخلیه پساب ید در تالاب اینچه آن است که گونه‌های مرتعی بر اثر غرقاب شدن با پساب ید تا چند هفته آینده خشک می‌شوند و یا اینکه دوره سبزی و حیات آنها به سرعت کاهش خواهد یافت.

استاندار گلستان در بازدید هفته گذشته از این دریاچه از منابع طبیعی خواست تا از منظر علمی به مدیران واحد تولید کننده ید برای احیای مراتع آسیب دیده کمک کند.

هادی حق شناس خطاب به مدیران این شرکت گفت: محیط زیست برای ما مهم‌تر از صنعت است و من بین محیط زیست و این صنعت، محیط زیست را انتخاب می‌کنم.

او هشدار داد: اگر روش‌های فعلی دفع پساب ید اصلاح نشود این کارخانه برای همیشه متوقف خواهد شد.

با این وجود، استاندار گلستان بسته‌های تشویقی را نیز برای مدیران شرکت بهره بردار ید در نظر گرفت و برای ترغیب بیشتر این مدیران به آنها وعده داد در صورت انجام اقدامات اصلاحی و برطرف کردن مشکل شورابه، این صنعت از لیست واحد‌های آلاینده خارج شود.

حسین طلوعیان رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت گلستان نیز با اشاره به شکسته شدن یکی از دیواره‌های سد نگهدارنده پساب کارخانجات ید در هفته‌های گذشته گفت: محل نفوذ آب از این واحد به‌طور کامل مسدود شده است.

طلوعیان افزود: با مشارکت مدیران صنعت ید گلستان و همراهی بخش دولتی ۱۰ دستگاه پمپ و کفکش به‌صورت ۲۴ ساعته مشغول انتقال پساب ید به داخل تالاب هستند تا اثرات این رخداد کاهش یابد.

او افزود: احداث چاه تزریق پساب کارخانجات ید به اعماق زمین که از جمله تاکیدات زیست‌محیطی بوده باوجود هزینه‌های بالا در دست اقدام است.

 محمد رضا کنعانی مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان نیز با اشاره به توقف تخلیه پساب ید به تالاب اینچه گفت: تمام فاضلاب ناشی از استحصال این ماده معدنی به اعماق زمین تزریق می‌شود.

کنعانی اظهار داشت: ۲ شرکت بهره بردار ید در گلستان از ۱۰ سال گذشته پساب ناشی از فرآوری شورابه‌های فسیلی و استحصال ید را به تالاب اینچه هدایت می‌کردند که پارسال و با پیگیری محیط زیست، این شرکت‌ها با هدف توقف تخلیه پساب ید به تالاب، مکلف به ارائه برنامه مدیریت زیست محیطی شد.

بگفته او این طرح در سازمان مرکزی مورد بررسی قرار گرفته و نواقص آن به شرکت مشاور طرف قرارداد با شرکت بهره بردار ید اعلام شد.

او با اشاره به شکستگی دیواره تالاب اینچه در ماه گذشته اظهار داشت: پس از شکستن دیواره، فعالیت یکی از شرکت‌ها متوقف و شرکت دوم نیز کمتر از ظرفیت نهایی مشغول استحصال ید است و هیچ پسابی به سوی تالاب هدایت نمی‌شود.

کنعانی گفت: در حال حاضر دو چاه معدنی توسط این شرکت‌ها انتخاب شده که تا اتمام چاه‌های پذیرنده، پساب فعلی به این چاه‌ها تزریق می‌شود.

او افزود: در صورت فعالیت هر ۲ شرکت به‌طور متوسط حدود ۴۰۰ لیتر بر ثانیه پساب تولید می‌شود که برای تزریق آن، نیازمند احداث حداقل ۶ چاه جدید توسط شرکت‌ها هستیم و به همین دلیل زمینی برای احداث این چاه‌ها به شرکت‌ها اختصاص یافت.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گلستان ادامه داد: همچنین به دستور استاندار گلستان مقرر شد این شرکت‌ها با اخذ مجوز از آب منطقه‌ای هر ۴۵ روز یک چاه برای تزریق پساب ید احداث کنند.

سرپرست شرکت آب منطقه‌ای گلستان نیز از صدور مجوز احداث چاه تزریق پساب در محدوده فعالیت شرکت‌های بهره بردار ید خبر داد و گفت: در بررسی‌های انجام شده، آبخوان عظیمی در شعاع پیرامونی معادن ید وجود ندارد.

سیدمحسن حسینی افزود: حداقل عمق پیش بینی شده برای چاه‌های پذیرنده پساب ۷۰۰ متر است.

گلستان تنها استان استخراج کننده ید کشور است.کارخانه تولید ید کانسار خزر در ۲۷ کیلومتری شمال آق قلا و در نزدیکی مرز اینچه برون قرار دارد.