دسته چوبی، نماد خون‌خواهی گرگانی‌ها برای شهدای کربلا

دسته چوبی، آیین چند صد ساله مردم گرگان با رنگ و بوی عاشورایی و نماد خونخواهی برای حضرت امام حسین (ع) و شهدای کربلا است که با گذشته‌ای پر رمز و راز در شب بعد از عاشورای حسینی در محله میخچه‌گران این شهر اجرا می‌شود.

به گزارش گلستان فردای ایران (گلستان فردا)ی ایران (گلستان فردای ایران (گلستان فردا))ی ایران (گلستان فردای ایران (گلستان فردا)ی ایران (گلستان فردای ایران (گلستان فردا))) به نقل از ایرنا، این رسم سرآغاز نامشخصی دارد اما بر اساس برخی شواهد و اسناد، شروع آن به دوران صفویه باز می گردد و مردم محلات گرگان برای نشان دادن عشق و علاقه خود به شهدای کربلا، از دسته چوب های بلند به نشانه سلاح جنگی برای مصاف با یزیدیان استفاده می کنند.

گفته می شود دسته چوبی قبلا در بسیاری از محلات قدیمی گرگان برگزار می شد اما به دلایل گوناگون آرام آرام، اجرای آن به فراموشی سپرده شد و حالا فقط در محله میخچه گران دسته چوبی به راه افتاده و در محلات قدیمی این شهر فریاد خونخواهی حسین (ع) را فریاد می زنند.

در این رسم، عزاداران گرد یک نفر که میدان دار یا نوحه خوان است حلقه زده و در عین حمل یک دسته چوب بزرگ، با دست دیگر به سینه زده و عزاداری می کنند.

در ابتدای حرکت دسته، چند جوان که اغلب از سادات هستند، مشعل هایی را حمل کرده و جلوتر از عزاداران، مسیر حرکت را برای سینه زنان روشن می کنند.

عزاداران در طول مسیر تا رسیدن به محوطه محله و توقفگاه سینه زنی، آرام قدم زده و مصیبت و نوحه های خوانده شده توسط مداح را زمزمه می کنند.

پس از رسیدن به مقصد که اغلب میدان گاه های محلات قدیمی است، مداح بر دوش یکی از جوانان رفته و عزاداران که به صورت دایره وار در میدان وسط محلات ایستاده اند، نوحه های مخصوص را فریاد می زنند.

"امام اول علی - ساقی کوثر علی - علی و اولاد علی"، "اول ماه محرم و وسط ماه محرم و آخر ماه محرم و صلوات بر محرم"، "از گردن خود دین ادا می کنم امشب - جان را به فدای شهدا می کنم امشب"، "حیدر ما یه امشب است یه امشب - تا سال دیگه کی مرده کی زنده"، "ما غلامان علی شمر دوران می زنیم - تیر بر فرق یزید نامسلمان می زنیم" از جمله نوحه های خوانده شده این شب توسط مداحان است.

عزاداران پس از بازگشت به محله اصلی خود در محله میخچه گران، توسط اهالی محل پذیرایی شده و غبار خستگی از چند ساعت عزاداری را با نوشیدن شربت و چای دور می کنند . 

آئین دسته چوبی به واسطه برخی ویژگی های بصری و زیبایی شناختی اش به عنوان یک میراث معنوی ناملموس در ۲۲ آذر ماه سال ۹۱ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.

یک محقق، تاریخ نگار و پژوهشگر مسائل تاریخی و فرهنگی در خصوص تاریخچه این مراسم گفت: بر اساس برخی روایات، شخصی به منطقه استرآباد (گرگان امروز) می آید و از مردم دعوت می کند که به یاری امام حسین (ع) بشتابند.

به گفته محمود اخوان مهدوی، مردم مناطق مختلف استرآباد که با این دعوت روبه رو شده اند همراه با مردم طبرستان (مازندران) و گیلان به سمت عراق حرکت می کنند که این مساله در کتاب "جامع المثال" نوشته "محمدکامران انصاراسترآبادی" با جزئیات بیشتر ذکر شده است.

به گفته وی، مردم در این قیام، هر چه به عنوان سلاح و ابزار داشتند به دست می گیرند و در منطقه ای از طبرستان جمع می شوند تا به سمت عراق حرکت می کنند، اما در کردستان گروهی مانع شده و آنان مجبور به تغییر مسیر به سمت تبریز می شوند که آنجا خبر واقعه کربلا و شهادت امام حسین (ع) را می شنوند.

این تاریخ نگار گلستانی افزود: حرکت دسته چوبی، یادآور آن خونخواهی نیمه تمام و چوب هایی که در دست عزاداران قرار می گیرد، نشانه سلاح مردم و آمادگی برای مصاف با دشمنان است.

در استان گلستان ۶ آئین دینی قوم بنی اسد بندرگز ، دسته چوبی و چهل منبر ، عزاداری کمر به کمر رامیان، نخل پا در کردکوی و مراسم "حسن حسین" گالیکش به واسطه برخی ویژگی های بصری و زیبایی شناختی به عنوان یک میراث معنوی ناملموس به ثبت ملی رسیده است.