از رتبه ششم تخریب جنگل تا بحران در سیاستگذاری

یادداشتی از دکتر عبدالرضا بای:

از رتبه ششم تخریب جنگل تا بحران در سیاستگذاری

بلایای طبیعی یکی از چالش های فراروی بشر می باشد به گونه ای که از سال 1989 دومین چهارشنبه ماه اکتبر روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شده است ایران نیز از جمله کشورهای بحران خیز در سطح جهانی است ،شرایط توپوگرافی ،اقلیم و بهره برداری نامناسب باعث زایش بحران مختلف شده است ،عدم مدیریت درست در بهره برداری از طبیعت و منابع یکی از عوامل تسریع کننده بحران در کشور ما می باشد نگاه تک بعدی به رشد و پدیده های اقتصادی و طبیعی هموراه چالش برانگیز بوده است.

ایران از جمله کشورهایی است که در سطح جهانی بحران خیز معرفی شده است و تا رتبه دهم را به خود اختصاص داده است ،از 42 نوع بلایای طبیعی ، 32 بحران و بلای طبیعی در ایران شناسایی شده است که عدد قابل توجهی است سه پدیده سیل ،زلزله و طوفان مهمترین بلایای طبیعی در ایران می باشد که همه ساله منجر به چالش های اقتصادی و اجتماعی متعدد می شود .بنابراین در این شرایط بهره گیری و تربیت سیاستگذاران و مدیران آگاه و آینده پژوه امری ضروری است امروزه سیاستگذاری و آینده پژوهی به عنوان یک علم و دانش معرفی شده است که متاسفانه حلقه مفقوده نظام اداری کشور محسوب می شود در ادامه به مهمترین متغیرها و عوامل تاثیر گذار بر تشدید سیل اشاره خواهد شد : تخریب جنگل و بهره بردارری غیر اصولی و علمی از جنگل ها 80 درصد سیلاب را تشدید می کند به واقع رابطه منطقی بین سیلاب و تخریب جنگل وجود دارد ،جالب است بدانیم سالانه صد هزار هکتار جنگل در ایران تخریب می شود و این در حالی است که در پنج دهه اخیر 50 درصد جنگل های کشور را ازدست داده ایم که نشانگر یک فاجعه در کشور محسوب می شود ود رتخریب جنگل همچون بسیاری دیگر از شاخص ها توانسته ایم رتبه ششم را در سطح جهانی از آن خود کنیم و این در حالی است که رتبه 54 سرانه جنگل متعلق به ایران است .. در برخی آمارها ذکر شده است که در هر ثانیه 350 متر درخت قطع می شود و با این مدل برداشت از جنگل ها تا 50 سال آینده جنگل های ایران از بین خواهد رفت . جالب اینجاست بدانیم هر هکتار درخت بین 500 تا 2000 متر مکعب آب را در خود جذب می کند . و این اهمیت و نقش جنگل در جلوگیری از سیل و سیلاب می باشد .

بنابراین اولین گام جلوگیری از تخریب جنگل می باشد هرچند در این زمینه لایحه تنفس جنگل ها مطرح شده و با توجه به بند ها و تبصره هایش امید چندانی به آن نیست .

در سال 1393 رهبری به مساله صیانت و حفاظت از جنگل ها اشاره نمودند و در عبارتی فرمودند : به بهانه های مختلف(شهربازی ،هتل ،حوزه علمیه ) جنگل خواری نکنید ؟؟؟

بنابراین یک جنگل خوار می تواند یک انسان سیاسی ، اقتصادی و حتی مذهبی باشد در حال حاضر 103 حوزه از سوی 50 مجری جنگل های شمال کشور را مدیریت می کنند؟؟؟؟

از دیگرنکاتی که باید به آن توجه کنیم تخریب جنگل و زمین لغزش می باشد : بین تخریب جنگل و زمین لغزش رابطه مستقیمی وجود دارد به واقع یک رابطه زنجیره ای بین پدیده های محیطی وجود دارد و مخاطرات محیطی در یک زنجیره قابل بررسی است در مقاله ای که دکتر صالحی پور و دکتر یمانی از اساتید دانشگاه شهید بهشتی و تهران با عنوان پهنه بندی خطر زمین لغزش در حوزه آبریز رامیان منتشر نموده اند استان گلستان را با دارا بودن 200 حرکت دامنه ای ثبت شده از مناطق بسیار فعال از لحاظ زمین لغزش معرفی نموده اند و حوزه رامیان با دارا بودن 65 لغزش از استعداد بسیار بالایی برخوردار است در سالهای اخیر شاهد بهربرداری غیر منطقی جنگل های رامیان بوده ایم نگاهی به فرسایش خاک ، مخرب بودن رودخانه قره چای و عمق ایجاد شده و افزایش ضریب وحشی شدن این رودخانه حکایت از یک فاجعه است دیرزمانی در این رودخانه امکان ماهیگیری و شنا وجود داشت که در حال حاضر به دلیل فرسایش خاک که محصول تخریب جنگل های بالادست می باشد عملا فرصت های فوق از بین رفته است ؟؟

این موضوع در سطح استان مشهود است .در کنار تخریب جنگل ، بهره برداری غیر اصولی از منابع آب و معادن و .. مساله زمین لغزش را تشدید نموده است . در آینده شاهد زمین لغزش ها در روستاهای توریستی استان خواهیم بود که به دلیل ساخت سازهای بیش از ظرفیت و تغییر کاربری های بی اساس و بهره گیری از سازه های سنگین فاجعه ای دیگر در انتظار این روستاهاست که در سیل اخیر شاهد زمین لغزش در برخی مناطق استان بودیم .

البته باید به این نکته اشاره کنیم برای مطالعه یک پدیده باید به عوامل مختلف توجه نمود هر بحران و پدیده ای معلول علت های مختلف است در کنار تخریب جنگل باید به تغییرات آب و هوایی اشاره نمود که در سطح جهانی مورد توجه است افزایش آلاینده ها و تولید گازهای گلخانه ای و آب شدن یخ های قطب پیام قابل تاملی را به جهانیان می دهد .امروزه به واسطه این تحولات مفهوم امنیت چند بعدی شده است و مکاتب امنیتی چون کپنهاک به یکی از ابعاد امنیت یعنی امنیت زیست محیطی توجه خاص دارد و این نوع امنییت را در دستور کار قرار داده است.

اما موضوعی که بحران ها را تشدید می کند عدم آینده پژوهی و سیاستگذاری درست در مقابله با این بحران هاست بی شک مهمترین اصل در مدیریت این بحران ها پیشگیری است اگر برنامه ریزی درست در این زمینه وجود داشته باشد بی شک بخشی از این چالش ها قابل کنترل می باشد اگر از بحران مدیریت عبور کنیم به کمک مدیریت بحران می توان بخشی از این مشکلات را حل نمود که خود قصه پرغصه ای است .

سیاست زدگی حوزه زیست محیطی و عدم تبدیل شدن محیط زیست به یک دغدغه ملی و بخشی نگری از مونع اصلی مدیریت چالش های فرا روست و باید به امنیت زیست محیطی بیاندیشیم و نقشه راه کشور در حوزه محیط زیست را با جدیت طراحی و اجرا نماییم . در غیر این صورت جبر محیطی زمین گیرمان خواهد کرد در همین راستا در سال 1396 در مرکز بررسی های استراتژیک ریاست جمهوری چالش های پیش رو در قالب آینده پژوهی بررسی شد که تامین آب مهمترین چالش معرفی شد ،

آب به مثابه شمشیر دولبه است هم فرصت و هم تهدید است امیدوارم آب همیشه برای استان گلستان فرصت باشد و محیط زیست تبدیل به یک دغدغه عمومی شود نوع برخورد و نگرش ما نسبت به منابع طبیعی و جنگل تغییر نماید و مداخلات انسانی بحران ساز در کشور کاهش یابد امروزه در برخی کشورهای دنیا از جمله استرالیا موضوع خشک شدن دریاچه ارومیه در کتاب های درسی مورد بررسی قرار می گیرد که محصول مداخله نادرست انسانی و بشری است ،و یا ایجاد سد گتوند در خوزستان بر روی لایه های نمک که منجر به شور شدن آب شیرین شد از جمله اقدامات قابل تامل در کشور می باشد .در شرایط فعلی در سطح جهانی توسعه پایداربا توجه به شاخص محیط زیست معنا و مفهوم پیدا می کند بدون توجه به این مهم نمی توان سخن از توسعه پایدار گفت امیدوارم از سیل گلستان کارگزارن و قانون سازن درس های لازم راگرفته و اقدام عاجل در جلوگیری از تخریب جنگل را در دستور کار قرار دهند .

دکتر عبدالرضا بای عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی